O Instytucie Językoznawstwa

Instytut Językoznawstwa powstał 1. października 2019 roku z części pracowników Instytutu Filologii Obcych i Instytutu Filologii Polskiej funkcjonujących do tego czasu w strukturze Wydziału Filologiczno-Historycznego. Od 1. października 2019 roku Instytut Językoznawstwa jest jednostką Wydziału Humanistycznego, ukierunkowaną na szeroki rozwój naukowy w dyscyplinie językoznawstwa, ze szczególnym uwzględnieniem takich obszarów jak:
1) językoznawstwo teoretyczne i stosowane,
2) językoznawstwo kognitywne, gramatyka konstrukcji,
3) gramatyka dependencyjna,
4) kontrastywny opis języka angielskiego i języka niemieckiego,
5) pragmalingwistyka,
6) dyskurs i języki specjalistyczne,
7) dydaktyka nauczania języków obcych,
8) językoznawstwo polskie i słowiańskie obejmujące badania nad:
   a) konwencjami komunikacyjnymi w społeczeństwie, ze szczególnym uwzględnieniem dyskursów medialnych;
   b) historią języka, a także socjalnych odmian polszczyzny;
   c) onomastyką w ujęciu diachronicznym i synchronicznym;
   d) ewolucją składni języka polskiego,
9) problemy szkolnej ogólnej humanistycznej edukacji oraz jakość modelu edukacji i podręczników szkolnych w zakresie języka polskiego (do kształcenia kulturowo-językowego).

Pracownicy Instytutu prowadzą zajęcia dydaktyczne na kierunku: Filologia, Filologia Polska oraz Język Niemiecki w Obrocie Gospodarczym.

Badania naukowe pracowników Instytutu Językoznawstwa obejmują kilka obszarów. Najważniejsze z nich to:

Przeszłość w języku zamknięta. Problemy historycznojęzykowe, onomastyczne i etymologiczne
Za patrona naszych dociekań historycznojęzykowych obraliśmy zmarłego prof. dr hab. A. Bańkowskiego, wieloletniego wykładowcy WSP i AJD w Częstochowie, autora Słownika etymologicznego języka polskiego, t. 1, 2, 3. PWN, Warszawa 2000–2014, co zaowocowało konferencją cykliczną Przeszłość w języku zamknięta. In memoriam Andreae Bańkowski  i monografiami wieloautorskimi. Nasze badania dotyczą historii języka polskiego (szczególnie XVIII i XIX w.), genologii historycznej, semantyki i stylistyki historycznej (także w kontekście idiostylu i idiolektu wybitnych przedstawicieli obu epok), etnolingwistyki, polszczyzny północnokresowej. W zakresie onomastyki oglądowi naukowemu poddawane są różne kategorie nazw własnych: antroponimy (imiona, nazwiska i przezwiska: sposoby wartościowania w antroponimii, pragmatyczne aspekty przezwisk ludowych, etymologia nazwisk, repertuar i frekwencja imion nadawanych współcześnie młodym Polakom na początku XXI wieku, moda a tradycja imiennicza, wpływ czynników ekstralingwalnych na przeobrażenia lokalnych mikrosystemów antroponimicznych), chrematonimy (nazwy firm i produktów, funkcje nazw własnych w marketingu, typy motywacyjne chrematonimów, mechanizmy ekonomizacji, techniki nominacyjne), urbanonimy (nazwy ulic), poddane oglądowi z różnych perspektyw badawczych – motywacji nazw, ich konotacji, budowie językowej, relacji nomen proprium – denotat, toponimy – ich etymologia i charakterystyka. Oglądowi poddawane są także utrwalone w nazwach własnych właściwości gwarowe i dialektalne, a ponadto polszczyzna miejska Częstochowy i zmiany dokonujące się w komunikacji językowej w mieście i na wsi. Tym zagadnieniom poświęcona jest konferencja cykliczna, organizowana wraz z Uniwersytetem Łódzkim Język - Region – Kultura (Po naszemu, czyli po częstochowsku. Rola regionalizmów i gwaryzmów w kulturze regionalnej; Miasto i wieś. Interferencje językowe i kulturowe).

autorzy:
prof. dr hab. Iwona Nowakowska-Kempna
dr hab. Renata Bizior, prof. UJD
dr hab. Violetta Jaros, prof. UJD
dr hab. Agnieszka Klimas, prof. UJD
dr hab. Dorota Suska, prof. UJD
dr hab. Urszula Wójcik, prof. UJD

Najnowsze tendencje w językoznawstwie – paradygmat kognitywny
Badania w zakresie językoznawstwa kognitywnego w Instytucie zapoczątkował prof. dr hab. Bogusław Bierwiaczonek. Osobowość Profesora, jego zainteresowania badawcze (semantyka i morfologia kognitywna, gramatyka konstrukcji, teoria języka figuratywnego) i dorobek stały się inspiracją dla pracowników, co przyczyniło się do powstania częstochowskiej szkoły językoznawstwa kognitywnego. Rozważania nad współczesnymi językami: angielskim, niemieckim, francuskim, polskim i językami słowiańskimi utrzymane w konwencji analizy najnowszej metodologii kognitywizmu obejmują różnorodne zagadnienia z semantyki i składni tych języków. Są to m.in. studia nad znaczeniem wyrażeń związanych z uczuciami, światem wartości oraz dyskursem medialnym. Dotyczą również metaforyki i metonimii w języku, zmian znaczeniowych, wieloznaczności słów. W zakresie składni na nowo i w inny sposób prowadzone są badania nad częściami zdań (frazami), charakterem samych zdań i ich przekształceniami. Badania obejmują dyskurs medialny oraz język prasy przełomu politycznego w Niemczech.

autorzy:
prof. dr hab. Bogusław Bierwiaczonek
prof. dr hab. Iwona Nowakowska-Kempna
dr hab. Elżbieta Pawlikowska-Asendrych, prof. UJD
dr hab. Hanna Kaczmarek, prof. UJD
dr Zbigniew Kopeć
dr Olga Słabońska

Kulinaria
Badania w zakresie kulinarystyki zostały zainicjownae przez dr hab. Elżbietę Pawlikowską-Asendrych, prof. UJD, która wraz z Zakładem Lingwistyki Stosowanej Instytutu Germanistyki Uniwersytetu Wrocławskiego zaproponowała konferencję pt. Świat kulinarny w języku, kulturze i literaturze, której pierwsza odsłona odbyła się online 18-20 listopada 2021 r. w UJD. Następne spotkanie to zorganizowana sekcja w ramach dużej konferencji międzynarodowej w Paryżu, organizowanej przez Towarzystwo Języka i Języków (GeSuS) w czerwcu 2023 roku i ostatnie wydanie to konferencja Świat kulinarny w języku, kulturze i literaturze II, zorganizowana w Uniwersytecie Wrocławskim.

Badania w tym obszarze podejmowane przez pracowników Instytutu Językoznawstwa to  pogłębiona refleksja nad istotą i wagą świata kulinarnego, jego udziału w procesie rozwoju dużych społeczeństw i mniejszych społeczności w językach: niemieckim, angielskim oraz polskim. Obejmuje ona takie obszary tematyczne jak pojęcia KUCHNIA, PRZYPRAWY i SMAK w badaniach kognitywnych, kulinaria w świetle rozwoju leksyki w poszczególnych okresach oraz ich implikacje glottodydaktyczne. Dotyczą one również aspektów społecznych i translatorycznych oraz leksyki kulinarnej w przepisach i opracowaniach leksykograficznych oraz innych kulinarnych gatunkach tekstu.

autorzy:
prof. dr hab. Iwona Nowakowska-Kempna
dr hab. Elżbieta Pawlikowska-Asendrych, prof. UJD
dr hab. Hanna Kaczmarek, prof. UJD
dr hab. Agnieszka Klimas, prof. UJD
dr hab. Dorota Suska, prof. UJD
dr hab. Renata Bizior, prof. UJD
dr Beata Rusek
dr Olga Słabońska
dr Zbigniew Kopeć
mgr Natalia Kasprzyk – doktorantka
mgr Katarzyna Sitek – doktorantka

Językoznawstwo otwarte. Metodyka nauczania języków obcych i języka polskiego
Ten obszar związany jest ze studiami nad metodami kształcenia nauczycieli uczących języka polskiego i języków obcych. Głównym celem warsztatów, wykładów on-line oraz seminariów naukowo-dydaktycznych jest popularyzacja wiedzy z zakresu metodyki nauczania obcych i polskiego w odniesieniu do najnowszych badań, teorii i praktycznych rozwiązań, stymulowanie rozwoju zawodowego nauczycieli oraz dialog i zorganizowanie platformy do współpracy, zapewnienie ekspertyzy i wsparcia naukowo-dydaktycznego przez Uniwersytet. Cykl warsztatów szkoleniowych z zakresu takich dziedzin naukowych jak jęz. stosowane (teoria przyswajania pierwszego i drugiego języka), metodyka nauczania języków obcych, zastosowanie nowoczesnych technologii, kognitywizm, a także logopedia. Warsztaty, wykłady on-line i seminaria naukowo-dydaktyczne kierowane są do nauczycieli uczących języka polskiego i języków obcych, takich jak angielski, niemiecki i francuski. Warsztaty prowadzone są w trybie stacjonarnym i/lub zdalnym na platformie Moodle.

autorzy:
dr hab. Olena Gonchar, prof. UJD
dr Małgorzata Kurek, prof. UJD
dr Katarzyna Rokoszewska
dr Beata Rusek
mgr Sylwia Stachurska-Ćwiek